herkes gitmemi istiyorsa giderim lan

Belki yanılıyorum ama düşünceme göre, herhangi bir kimse hakkında, sadece gülüşüne bakarak hüküm vermek kabildir. Onun için hiç tanımadığımız birinin gülüşü daha karşılaşmanızda hoşunuza giderse, karşınızdakinin iyi bir adanı olduğundan tereddüt etmeyiniz. ihtiyar, bütün hapishanede, herkesin saygısını sazandı. Lâkin bununla övünmüyordu. Mahpuslar onu "dede" diye çağırırlardı ve hiçbir zaman da kendisini en ufak şekilde incitmezlerdi. Mezheptaşları üzerindeki etkisini kendi kendimize az çok açıklıyabiliyordum. Ama sürgün hayatına karşı görünüşte gösterdiği metanete rağmen, içinde, herkesten saklamak istediği şifasız bir kederin varlığı belliydi.
Koğuşlarımız aynıydı. Bir gece, saat üçe doğru, tesadüfen uyandığım zaman hafif, boğuk bir ağlama duydum. ihtiyar, vaktiyle binbaşıyı öldürmek istiyen Mahpusun, geceleri üzerinde incil okuduğu ocak peykesine oturmuş, el yazısiyle yazılmış bir kitaba bakarak dua ediyordu. Ağlıyordu da. Kegib söylediği: "Yarabbi! Şu zavallı kulundan yardımını esirgeme. Bana dayanacak kuvvet ver büyük Allahım!... Yavrularım... Sevgili çocuklarım, göremiyeceğim sizi artık!... " sözlerini duydum. Yüreğimin nasıl sızladığını anlatamam. Yavaş yavaş bütün mahpuslar paralarını bu ihtiyara emanet etmeğe başladılar. Sürgünde bulunanla-rın aşağı yukarı hepsi hırsızdı. Ama nedense ihtiyarın kendi paralarına el sürmiyeceği inanancındaydılar.
ihtiyar, sırrını ancak çok sonradan, bana ve birkaç Polonyalı arkadaşa açtı. Avlu duvarındaki kazıklardan birinin üstünde kolaylıkla açılmıyan bir budak vardı. Yerinden çıkarılabilen kapak gibi bir kısmın58