0
Diller iştikâk özellikleri bakımından tek heceli diller (isolantes-monosyla-labic languages), bağlantılı diller (eklemeli-agglutinating languages) ve bü-kümlü . Brill 1937-1939 yılları arasındaki Arap gazetelerini taramış ve fiilleri işleklik oranlarına göre listelemiştir.[16] ikinci çalışma Jacob M. Landau�/928olduğu görülecektir.[11] Arapça, Chomsky�nin terminolojisine göre ifâde edecek olursak Language Acquisition Device (LAD) �yeni kelimeler doğurabilme potansiyeli�nde bir dildir.[12]
Bilgisayar ortamında mezîd kalıpların işleklik oranı da hesaplanmıştır. Arapça�da 12 mezîd kalıptan sayıları 13837 olan fiilin en başlıca dört kalıp açısından dağılımı ve sayıları şöyledir: أَفْعَلَ kalıbı %21.08 =2917 fiil, فَعَّلَ kalıbı %19.65=2719 f., تَفَعَّلَ kalıbı %16.83=2329 f., اِفْتَعَلَ kalıbı 12.36=1710 f., فَاعَلَ %9.15=1266 f.[13] On iki mezîd kalıptaki 883 fiilin ise mücerred bir üçlü kökü yoktur.[14] فَعْلَلَ kalıbının mezîdlerinin üç kalıptaki dağılımı ve �toplamı 850�ye varan bu fiillerin her bir kalıba göre sayıları şöyledir: تَفَعْلَلَ %63.76=542 fiil, اِفْعَنْلَلَ %12.47=106 f., اِفْعَلَلَّ %23.76=202 f.[15]
Kalıpların işleklik dereceleri kadar Arapça�daki fiillerin işleklik oranı da genelde batılı bilim adamlarınca yapılan çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Bu araştırmalardan ilki Moshe Brill�e âittir. Brill 1937-1939 yılları arasındaki Arap gazetelerini taramış ve fiilleri işleklik oranlarına göre listelemiştir.[16] ikinci çalışma Jacob M. Landau�nundur.[17] Bu konuda başka çalışmalar da vardır.[18] Bobzin ise kendi araştırmasında kullandığı basın-yayın materyalinde yirmiden fazla geçen fiilleri en işlek fiiller olarak sunmuş, bu fiillerden 584 defa yinelenme oranı ile لَيْسَ birinci sırayı alırken, hemen arkasından وَجَدَ 502, رَأَى 478, أَصْبَحَ 430, عَرَفَ 413, أَمْكَنَ 389, أَخَذَ 365, عاَدَ 346, قاَمَ 345 yinelenme oranlarıyla en işlek fiiller arasına girmişlerdir.[19]
[1]Zeynel Kıran, Ayşe (Eziler) Kıran, Dilbilime Giriş, Seçkin, Ankara, 2002, s. 29-30; Arapça�da tek heceli diller, el-Lugâtu�l-fâsıla, el-lugâtu�l-�azile, el-lugâtu gayru�l-mutasarrıfa, el-lugâtu gayru�l-Murtekıye adlarıyla; bağlantılı diller el-lugâtu�l-ilsâkiyye, el-lugâtu�l-lâsıka, adlarıyla; bükümlü diller ise el-Lugâtu�t-tahlîliyye, el-lugâtu�l-mutasarrıfa, el-lugâtu�l-murtekıye adlarıyla anılmaktadır. Bkz. Emîl Bedî Ya�kûb, Fıkhu�l-Lugati�l-�Arabiyye, Beyrut, 1986, s. 189-190; M. es-Seyyid �Alî Belâsî, �Mesîretu�l-Fikri�l-iştikâkî fi�l-Lugati�l-�Arabiyye� Âfâku�s-Sekâfe ve�t-Turâs, sayı: 15, Dubai, 1996, s. 21.
[2]Ebûşâdî er-Rûbî, �Mulâhazâtun �alâ Hareketi�t-Terceme ve Ta�rîbi�t-Tıb min Huneyn b. ishâk ilâ Klot Bek ilâ�l-Hâdır�, Mecma�u�l-lugati�l-�Arabiyye, sayı: 76, Kahire, 1995, s. 126, 127.
[3]Sîbeveyhi, el-Kitâb, Bulak, 1898, II, 315-342.
[4]�A. Celâluddîn es-Suyûtî, el-Muzhir fî �Ulûmi�l-Luga ve Envâihâ, nşr. M. A. Câdu�l-Mevlâ vd., Kahire, ts., II, 4.
[5]es-Suyûtî, a.g.e., a.yer.
[6]muhafazid Ferîd Ebû Hadîd, �Takrîru Lecneti�l-�Ammiyye ve�l-Fushâ�, Mecelletu Mecma�i�l-Lugati�I-�Arabiyye, sayı: 7, Kahire, 1953, s. 226.
[7]er-Rûbî, a.g.m., s.121.
[8]Mervân el-Bevvâb, Yahyâ Mîr �Alem, muhafazid Merâyânî, muhafazid Hassân et-Tabbân, ihsâu�l-Ef�âli�l-�Arabiyye fi�l-Mu�cemi�l-Hâsûbî, Mekte-betu Lubnân Nâşirûn, Beyrut, ts., s. 563.
[9]A. Şefîk el-Hatîb, �el-Muvâsafâtu�l-Mustalahiyye ve Tatbîkâtuhâ fi�l-Luga-ti�l-�Arabiyye�, el-Lugatu�l-�Arabiyye ve Tahaddiyâtu�l-Karni�l-Hâdî ve�l-�Işrîn, nşr. el-Munazzametu�l-�Arabiyyet li�t-Terbiye ve�s-Sekâfe ve�l-�Ulûm Tunus, 1996, s. 18. el-Hatîb sayıyı on beş vermektedir. Bununla en temel fiil kalıplarını kastediyor olmalıdır. Rakam daha yüksektir. Örneğin el-Mueddib, kalıpları mu�telif (üçlü) ve muhtelif (mezîd) olarak ikiye ayırmakta ve muhtelif adıyla andığı mezîd kalıpları 24 olarak vermektedir. Bkz. el-Kâsım b. muhafazid b. Sa�îd el-Mueddib, Dakâiku�t-Tasrîf, nşr. Hüseyin Tural vd., Bağdat, 1987, s. 392.
[10]el-Hatîb, �el-Muvâsafât�, s. 18, 19.
[11]el-Hatîb, �el-Muvâsafât�, s. 19.
[12]H. Sâdık Kuneybî, �el-�Alâka beyne�l-Mustalah ve�l-Lafzi�l-Hadârî�, Me-celletu Mecma�i�l-lugati�l-�Arabiyyeti�l-Ürdünî, sayı: 45, Amman, 1413, s. 92.
[13]el-Bevvâb vd., a.g.e., s. 491.
[14]Örneğin edreke fiili derk köküne bağlansa da dereke gibi bir üçlü fiil yoktur. el-Bevvâb vd., a.g.e., s. 479.
[15]el-Bevvâb vd., a.g.e., s. 562.
[16]H. Bobzin, el-Ef�âlu�ş-Şâi�a fi�l-�Arabiyyeti�l-Mu�âsıra, çev., ismâîl Ahmed �Amâyire, el-Memeleketu�l-�Arabiyyetu�s-Su�ûdiyye Vezâretu�t-Ta�lîmi�l-�Âlî, Medine, 1405, s. 13, Moshe Brill�in eserinin künyesi: The Basic Word list of the Arabic Daily Newspaper, Jerusalem, 1940.
[17]Jacob M. Landau�nun eserinin künyesi: A Word Count of Modern Arabic Prose, New York, 1959.
[18]Bunların bazısı; The Middle East Centre for Arab Studies (MECAS) tara-fından 1969�da Beyrut�ta yayınlanmış A Selected Word List of Modern Literary Arabic adlı liste çalışması; Arne A. Ambros�un Einführung in die Moderne Arabische Schriftsprache, München, 1975; a.mlf�nin., Arabischer Mindest-wortschatz und Glossar zur Einführung in die Moderne Arabische Schriftsprache, München, 1976; Günther Krahl U. Wolfgang Reuschel�in, Lehrbuch des Modernen Arabisch Teil I., Leipzig, 1974; Wolfdietrich Fischer U. Otto Jastrow�un, Lehrgang für die Arabische Schviftsprache de Ge-genvart, Wiasbaden, 1977, 1979; Charles Pellat�nın, L�Arabe Vivant. Mots Arabes Groupés d�Aprés le Sens et Vocabulaire Fondamental de l�Arabe Moderne, Paris, 1952 (-1971) gibi çalışmalarıdır. Bkz. Bobzin, a.g.e., s. 14, 16, 19.
[19]Bkz. Bobzin, a.g.e., s. 120.
Tümünü Göster
