http://en.wikipedia.org/wiki/Deep-sky_object
bi de şöyle bişey yazmışlar
"hani siz "sabit iken" uzaklardan bir yola bakarsiniz da "size gore" yaklasan bir arabanin sesi duyulur. sonra araba onunuzden gecip gider uzaklasmaya baslar. soyle bir ses duyarsiniz "viiiiiiiyyyyyyyuuuuuuuuuuuuuuuv".
buna doppler etkisi denir. polis size ceza keserken hizinizi tespit ettigi radar bile bu mantigi kullanir. ses bir dalgadir degil mi? ses dalgalari diyoruz.
iste igib denen elektromanyetik dalgalarda benzer bir davraniz gosterir. netekim kendileri de dalgadir. evet isigi gozle goruyorsunuz da aslinda bunun cep telefonunla konusmayi salgayan dalgalardan farki yoktur. sadece frekansi farklidir. frekans degisince gozun gorur biraz degisir cep telefonun duyar.
neyse. evrende gozlemlenebilen en uzak cisimler kuasarlardir. bugune kadar daha uzagini gozleyemedik diye biliyorum. bizim yeryuzundeki dayilar teleskoplarla ve bilimum degigib cihazlarla bu garip gok cisimlerini "gozler" gozler derken bunlardan gelen her turlu elektromanyetik dalgayi inceler.
cok ilginctir bu cisimleri gozlerken sunu farketti insanoglu. gecen arabanin sesi gibi bu cisimlerden gelen igiblar "kirmiziya kayma" bir olay vuku buluyor. "viiiiiiiyyyyyyyuuuuuuuuuuuuuuuv olayinin "yuuuuuuuuuuuuuuuv" kismi. oha dediler bunu gorunce. ya onlar ya biz buradan uzaklasiyoruz.
tabi gokyuzune bakinca dunya'daki gorme aliskanligina alisan insanin tahayyul yetenegi sinirlari zorlanmaya baslar. sen 3 metre otendeki nesneyi oradan yansiyan elektromanyetik dalgalarla "gorebiliyorum" diyorsun. eşanlilik gibi bir yanilgin var. neden? elini atsan dokundugunu sanacaksin cunku. bu da bir yanilglidir.
neyse kuasarlara bakarken mesafeler oyle buyuktur ki aklin hayalin durur. 12-14 milyar yil oncesini gozlemliyorsun. yani tam su anda o kuasarlardan biri yok olsa bunu dunya'daki gozlemcinin gorebilmesi icin evrenin neredeyse yasi kadar bir sure gecmesi lazim. oyle insan algisinin sinirlarini zorlayacak bir mesafedir bu mesafe.
su anda bu kuasarlar ne durumda? kimse hicbirsey bilemez. mumkun degil. ancak bildigimiz o cisimlerden uzaklastigimiz. yani evrenin ilk milyar yillarinda var olan cisimlerden uzaklasiyoruz. nereye dogru? kimse bilemez.*
bugun evren merkezden sinirlarina dogru cokmeye baslasa bunu nasil gozlemleriz bir fikrimiz yok. bak koca insanoglu diyorsun. neredeyse tanrilik taslayan insanoglunu dusun. tepesine evren yikilsa evren yikilana kadar bunu anlamasinin imkani yok. ama ayni insanoglu evrenin sirrini cozmus gibi anlatir sabah aksam.
bunu hep genc cucuklara soyle orneklerle anlatilir: gunes su anda ortadan kalksa bunun etkisini 8 dakika sonra goruruz. var sen evrenin baslama noktasini dusun.
oyle evren genislemiyor diye atip tutmadan once de kirmiziya kayma ve kuasarlari incelemekte fayda var."
özet: uzaylı bilimkurgulu bişeyler
