liseliler okumasın 18

orhun yazıtları
vikipedi, özgür angiblopedi
göktürk yazıtları, orhun yazıtları ya da köktürk yazıtları, türklerin bilinen ilk alfabesi olan göktürk alfabesi ile göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. bilge kağan ve kül tigin anıtlarını yollug tigin yazmıştır, yollug tigin aynı zamanda bilge kağan'ın yeğenidir. yazıtlarda bu abidelerin sonsuzluğa kadar kalması temennisi ile "benggü taşlar" denmiştir.

kül tigin anıtı
yazıtlar, 1889 yılında moğolistan'da orhun vadisi'ndeki anıtlarda saptanmıştır. bu yazıtlar ii. göktürk devleti'ne aittir. yazılış tarihi m.s. 5. yüzyılın başlarına dayanmaktadır. [kaynak belirtilmeli]1893 yılında danimarkalı dilbilimci vilhelm ludwig peter thomsen tarafından, rus türkolog vasili vasilyeviç radlof'un yardımıyla çözülmüş ve aynı yılın 15 aralık günü danimarka kraliyet bilimler akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.
örnek:
"tunga tigin yoghinda kiri ölürtimiz." [1]
konu başlıkları [gizle]
1 bulunması ve çözümlenmesi
1.1 kül tigin anıtı
1.2 bilge kağan yazıtı
2 yankılar
3 yazıtlardan sözler
4 ayrıca bakınız
5 kaynakça
6 dış bağlantılar
bulunması ve çözümlenmesi [değiştir]

göktürk betikleri - yazıyı taşıyan en eski belge kızıl şehrinde bulunmaktadır.
orhun damgalarıyla (harfleriyle) yazılan yazıtlardan 13.yüzyıl moğol tarihçisi alaaddin ata melik cüveynî (ebü'l- muzaffer alâúdîn atâ‘ melik bin bahâiddîn muhafazid el-cüveynî), tarih-i cihan güşa adlı yapıtında söz etmişti. çin kaynakları da yazıtların dikilişini bildirmekteydi. yine de bu durum 18. ve 19. yüzyıllara kadar bilim dünyasının bilinmeyeni olarak kalmalarına engel olamadı. i̇lk olarak rus çarı i. petro'nun emriyle sibirya bitki örtüsünü incelemek için görevlendirilen bitki bilimci messerschmidt ve kendisine rehber olarak verilen i̇sveçli tutsak subay strahlenberg, 1721 yılında yenisey vadisinde bu yazı ile yazılmış kırgızlara ait mezar taşlarını içeren yenisey yazıtları'ndan bir tanesini keşfetti. bir yıl sonra tutsaklığı son bulan strahlenberg i̇sveç'e dönüşünde bu inceleme ile ilgili izlenimlerini kitap haline getirip stockholm'de yayınladı. böylece orhun yazısı bilim dünyasının dikkatini çekmiş oldu. orhun yazıtlarından iki yüzyıl öncesine ait yenisey yazıtları'nın tamdıbına yakını bu süreçte ortaya çıkarıldı. nihayet 1889 yılında rus bilgini yadrintsev, sonradan bilge kağan ve kül tigin anıtları olduğu anlaşılan orhun yazıtları'nı bulmuş, bunun üzerine 1890 yılında heikel başkanlığında bir fin heyeti, bir yıl sonra da ünlü türkolog radloff'un başkanlığında bir rus heyeti bölgede incelemelerde bulunmuştur. rus ve fin heyetleri, anıtların fotoğraflarını alarak kitap halinde yayımlamışlar; bu yayınlar sayesinde yazıtların okunması süreci hız kazanmıştır. sonunda danimarkalı dil bilimci thomsen 1893 yılında orhun yazısını çözmeyi başarmıştır. i̇lk çözdüğü sözcük de "tengri-tanrı" olmuştur. yazının çözülmesinden sonraki süreçte thomsen ve radloff anıtların metni ve çevirisi üzerinde yarışa girmişlerdir. yazıtlar, yazıtlarda kullanılan yazı ve dil üzerindeki çalışmalar günümüzde de devam etmektedir. yazıtların hem dil hem de yazı bakımından özgün metni ile günümüz türkçesine çevirisini prof. dr. muharrem ergin (1971) yapmıştır. türk basınında göktürk yazıtlarının ilk defa görüntülenmesi ara güler tarafından 1973 yılında moskova gezisinden sonra gerçekleştirilmiştir.[2]
kül tigin anıtı [değiştir]
ana madde: kül tigin yazıtı
bilge kağan yazıtı [değiştir]
ana madde: bilge kağan yazıtı
göktürk yazıtları bir konuşma özelliğindedir.
çince yazıtın altından türkçe yazıt devam etmektedir. ancak çince yazıt tamamen silinmiştir. bilge kağan'ın ölümünden 1 yıl sonra oğlu tarafından yaptırılmıştır. yazıtta bilge kağan ve yeğeni yollug tigin'in sözleri yer almaktadır. bilge kağan kitabesi hem devrilmiş, hem de parçalanmıştır. o yüzden tahribat ve silinti bilge kağan yazıtı'nda çok fazladır. bu anıtın etrafında yine türbe enkazı ve heykeller bulunmaktadır.
yankılar [değiştir]

azerbaycan türkleri 5 manatın arka yüzü
orhun yazıtlarının bulunmasının ardından yazıtlar yorumlanmaya başlamış ve 1896’da wilhelm thomsen yazıtları “muhafazid dünyasının soluğunun henüz ulaşmadığı türk dili ve edebiyatının en eski anıtları” olarak tanımlamıştır. [3] ardından kıyılarında tarihöncesi bir türk halkının yaşadığı, eskiden varolmuş bir orta asya denizi varsayımını ortaya atmış olup, mazarine betikevinde (kitaplığında betik=kitap ör:irk bitig) başkan yardımcılığı yapan fransız edebiyatçı leon cahun, orhun anıtlarını eski türklerin yüceltilmesinde kullanılan formüllerin ilk defa ortaya çıktığı, türk tarihçilerine türk tarih tezini hazırlamalarında ilham kaynağı olan dahası bugünkü ortaöğretim ders kitaplarında rastlanılan [4] söyleme son derece benzer asya tarihine giriş adlı kitabını yayınlamıştır. [5]'
azerbaycan cumhuriyetinin para birimi olan manatın 5 manatlık paranın arka yüzünde göktürk yazıtlarından alıntı resmedilmiştir. bu alıntı bilge kağan yazıtının doğu yüzünden alınmıştır.
yazıtlardan sözler [değiştir]

orhun yazıtlarından bazı örnek tümcelerin çeviriyazısı ve günümüz türkçesine çevirileri[6]
tümcenin çeviriyazımı çağdaş tükiye türkçesine çevirisi
türük oguz begleri, budun eşiding. üze tengri basmasar, asra yir telinmeser, türük budun, ilingin törüngin kim artatı udaçı erti ?
türk oğuz beyleri, ulusu işitin; üstte gök basmasa, altta yer delinmese, türk ulusu, ilini töreni kim bozabilir!

orhun abidelerinin yazıldığı göktürk alfabesi 38 harflidir. türklerin ulusal (milli) alfabesi olan bu yazı sisteminde 4 sesli, 9 birleşik, 25 de sessiz harf bulunmaktadır. sözcükler birbirinden iki noktayla ayrılır. türklerin i̇slam dinini onaylamasından önce yazılan orhun abideleri, muhteva olarak türk tarihi ve kültürü bakımından önemlidir. abidelerde; türklerin yabancıların siyasetine alet olduğu zamanlarda bozulduğu, devlet kademelerinde bilgili ve ehil olmayan kadronun iş başına getirildiği zaman yönetim düzeneğinin iyi çalışmayıp, ahalide hoşnutsuzluk görüldüğü, yabancı kültürünün türk birliğini zedeleyip, kişiliğini kaybettirdiği, konuşma sanatına uygun bir anlatımla verilmiştir. türk milletinin en zor şartlarda bile içinden kuvvetli şahsiyetler çıkıp, ülkeyi kurtarıp, devleti yeniden kurup, güçlendirdiği anlatılan abidelerde, devlet deneyimi yanında türklüğün, bağımsızlık fikrine yer verilmiştir. ayrıca bu, kağanların ulusa hesap vermesidir.
bilge kağan abidesinde bugünkü dille şöyle denmektedir:

türk oğuz beyleri, işitin! üstte gök çökmedikçe, altta yer denizi delinmedikçe, ilini töreni kim bozabilir!
ey türk ulusu! kendine dön. seni yükseltmiş bilge kağanı’na, özgür ve bağımsız ülkene karşı hata ettin, kötü duruma düşürdün.
ulusun adı, sanı yok olmasın diye, türk ulusu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. kardeşim kül tigin ve iki şad ile ölesiyle bitesiye çalıştım...

dil örnekleri klagib eski türkçe geleneklerini (kültürünü) (göktürk 6/7/8yy. ile orhun yazıtları) ve türkiye türkçesi kültürü
göktürkçe
türk oguz begleri, bodun, eşidin. üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi? [7]
türkiye türkçesi
türk oğuz beyleri, ulus, işitin; üstte gök basmasa, altta yer delinmese, türk ulusu, ülkeni, töreni kim bozabilecek idi!
ayrıca bakınız [değiştir]

göktürk alfabesi
uygur alfabesi
kaynakça [değiştir]

^ ahmet zeki validi (1932). on mubarakshah ghuri pp.852
^ atlas dergisi 1993 yılı mayıs sayısı
^ v. thomsen, les inscriptions de l’orkhon dechiffrees, helsingfors, 1896
^ etienne copeaux. tarih ders kitaplarında (1931-1993) türk tarih tezinden türk-i̇slam sentezine. tarih vakfı yurt yayınları. 2. baskı. i̇stanbul, 2000
^ l. cahun, introduction a l’historie de l’asie. turcs et mongols des origines a 1405, paris, 1896.
^ orhon yazıtları-kül tigin, bilge kağan, tanyukuk, talat tekin, simurg, isbn 975-7981-20-6
^ prof. dr. muharrem ergin, orhun abideleri, kül tigin abidesi, doğu yüzü, boğaziçi yayınları

Kuruluş yılları (1975-1978)

Iron Maiden, Steve Harris tarafından 1975'in Noel günü kuruldu. ilk kadro basta Steve Harris, gitarlarda Dave Sullivan ve Terry Rance, davulda Ron Matthews ve vokalde de Paul Day'den oluşuyordu. Harris grubuna o sıralar seyrettiği Demir Maskeli Adam adlı filmin de etkisiyle orta çağda kullanılan tabuta benzeyen kafes şaklindeki bir işkence aletinin adını (Türkçe: Demir Bakire) vermişti. Sonradan grubun ilk iki albümünde yeralacak olan "Iron Maiden", "Wrathchild", "Prowler", "Transylvania" ve "Purgatory" (o dönemdeki adıyla "Floating") gibi şarkıların ilk versiyonları bu dönemde Steve Harris tarafından yazılmışsa da başlangıçta grubun repertuarının büyük bölümü Free, Thin Lizzy, Tucky Buzzard gibi grupların şarkılarından oluşuyordu. Iron Maiden ilk konserini 1 Mayıs 1976 günü Londra'nın doğusundaki Poplar semtinde bir salonda verdi.

Grup kişisel ve müzikal farklılıklardan ötürü uzun süre istikrarlı bir kadroya kavuşamadı. Kadrodaki ilk değişiklik 1976'da sahnede yeterince enerjik ve kendinden emin durmadığı gerekçesiyle solist Paul Day'in gruptan gönderilmesiyle yaşandı ve yerine Harris'in eski grubu Smiler'dan ayrılmış olan Dennis Wilcock geldi. Steve Harris, Dennis Wilcock'un tavsiyesiyle gruba üçüncü bir gitarist olarak Dave Murray'i dahil etmek istedi ancak bu durum grubun diğer iki gitaristi Dave Sullivan ve Tarry Rance tarafından hoş karşılanmadı. Sonunda Dave Murray grubun tek gitaristi olarak kadrodaki yerini aldı.1977'de gruba ikinci gitarist olarak o dönemde Bob Angelo sahne adını kullanan Bob Sawyer katıldı. Ancak Dave Murray ile geçinemeyen yeni gitarist Murray'nin solist Wilcock ile arasının açılmasına neden oldu ve sonunda her iki gitarist de gruptan kovuldu. Çift gitardan vazgeçen Steve Harris gruba bir klavyeci almaya karar vererek kadroya Tony Moore'u kattı. Ardından Ron Matthews'un bir konsere günler kala ayrılması üzerine davulcu Barry Purkis çok kısa bir süreliğine gruba katıldı. Bu kadronun Terry Wrapram'ın da gitarist olarak eşlik ettiği 1977'in Kasım ayında verdiği tek konser son derece başarısız geçince Steve Harris solist Dennis Wilcock dışındaki herkesi gruptan kovdu. Wilcock da çok geçmeden kendi grubunu kurmak için Iron Maiden'dan ayrıldı. Kadroyu yeniden inşa etmek durumunda kalan Steve Harris gitarist olarak en başından beri birinci tercihi olan Dave Murray'i geri çağırdı ve davulcu olarak da Smiler'dan tanıdığı Doug Sampson'ı gruba dahil etti.